Neguko eskearen doinuak

Askori ezagun egiten zaigu orduko kopla hura: “Zorion etxe hontako denoi, oles egitera gatoz”

Ohitura horren jatorriaren nondik norakoak argitzeko esan, neguko solstizioaren ondoren, otsailean oraindik lo dagoen lurra iratzartzeko xedearekin gauzatutako ekintza dela esaten dela; lurra kolpatuz, izadia esnatzeko helburuarekin egiten zela, hain zuzen ere, santa eskea.

Errituak inguratzen dituen testuinguru erlijiosoan, etxez etxeko eskearen ohitura zen negu gogorrari aurre egiteko, baserrietako janariak lortzeko kantuan aritzea. Horretarako, hasieran, Santa Agedaren bizitzarekin hasten ziren, eta, segidan, etxekoak koplatzen zituzten, bat-bateko koplekin. Ate ondoko koplariaren lana saltsa jartzea izaten zen eta etxe bakoitzari errepasoa ematen zioten.

Koplen hitzetan jorratzen diren gaiek ere izan dute bilakera urteotan. Izan ere, nahiz eta lurralde batetik bestera edo herri batetik bestera abestiak aldatzen badauden, gaur egun kantatzen diren doinuak ez dira lehen kantatzen ziren berberak; zenbait egokitzapen izan dituzte. Badira herri guztietako kopletan mantentzen diren hitzak, baina aipagarria da badirela bertsolariek bat-batean botatzen dituzten errimak ere.

Imanol Lazkanok bertsolari aldizkarian esan zuen: “Bertsolaritza hitzarekin jolas egitea bada, eta hala da niretzat, kopla oraindik ere jolastiagoa zen. Bertsoaldia kolpe azkarren bidez egiten da”. Beste aditu batek, Xabier Kaltzakortak, dio euskal koplak historia luzea duela.

Bestelako koplak

XX. mendean zehar bereziki Gipuzkoan bat-bateko koplaritzaren indarra nagusitzen zen egun hauetan. Hogeita lau orduko ibilerak egiten zituzten koplariek, eta haiekin batera soinu-jotzaileak eta laguntzaileek.

Nafarroako koplak, jotak dira. Jota horien edukiak hutsalak dira, eta testuingururik gabeak. Azken urteotako jotak hartzen baditugu eta erreparatzen badiegu, berehala ohartuko gara ez dutela herrialdeko gertakari nagusien oihartzunik batere jasotzen.

Bizkaialdean, esate baterako, koplako bertsoak koblakari bakar batek abesten ditu maiz, eta taldeak leloa bakarrik. Hitzen egilea Ebaristo Bustintza Kirikiño idazlea izan zen.

Aintzaldu daigun Agate Deuna

bihar da ba Deun Agate,

etxe honetan zorion hutsa

betiko euko al dabe.

Deun Agatena batzeko gatoz

aurten be igazko berberak,

igaz lez hartu gagizuez ta

zabaldu zuen sakelak.

Aintzaldu daigun...

Zorion etxe hontako denoi

oles egitera gatoz,

aterik ate ohitura zaharra