“Gaur egun, antzerkia ghetto bat da”

• Iñigo Ibarra benetako izenez.
• Madrilen egin zituen antzerki ikasketak.
• Antzerkiola Imaginarioa taldearen sortzaile eta zuzendaria da.
• Bost urteko esperimentatzen ibili ostean, antzerkiaz duen ikuspegia laburbilduko duen Macari, azkeneko ama estreinatuko du bi urte barru.

Zigarro bat amaitu eta hurrengoa piztu, ideia bat bota eta hurrengoan pentsatzen jarri. Horrela joan da elkarrizketa guztia. Amaierarako, hautsontzia zigarrokinez gainezka eta grabagailua sentimenduz beterik. Horrelakoa da bera.

Bost urte igaro dira Antzerkiola martxan jarri zenutenetik. Zer moduzkoa izan da orain arteko ibilbidea?

Alde sortzailetik, oso positiboa izan da. Talde moduan planteaturik geneuzkan helburuak bete egin ditugu, Zortzi Olivetti Poetiko-tik hasi eta Ritos arte. Ritos, esate baterako, betidanik buruan izan dut, eta, azkenean, lortu dut hura gauzatzea. Alde esperimentaletik ere nahiko interesgarria da orain arte egindakoa, baina maila ekonomikoari begira... Gogorra izan da. Pentsa, Erdi Aroa izendatu dugu igaro dugun garaietako bat! Horrelakoetan, zaila da antzerkitik bizitzea, laguntzak ez direlako iristen, ezin dituzu ekoizpenak aurrera atera... Baina bost urteren ostean, puntu batera heldu zeinetatik aurrerantzean aurrerapenak askoz handiagoak izango direla ikusten dudan.

Eta maila pertsonalari dagokionez?

Heldutasun batera iritsi naizela uste dut. Artistikoki gutxi barru (hemendik bi urtera, gutxi gorabehera) etapa bat amaituko dut, eta ondoren etorriko diren lanak askozaz erradikalagoak izango dira.

Ritos aipatu duzula, antzerkia herriari gerturatzeko egitasmo interesgarria garatu zenuten bertan. Nolabait, Antzerkiolaren filosofia laburbiltzen duen lana dela esan daiteke?

Gaur egun, antzerkia ghetto bat da, irla txiki bat, eta antzerki lanak kutxa batetik bestera mugitzen dira: gaur Oñatiko antzokian dago, bihar Donostiakoan, etzi Madrilen. Hau da, artea museoetan sartzen dugun moduan, antzerkia beste hilobi batean sartu dugu. Gurea bezalako antzerki arraro eta alternatiboa ikustera 35 lagun joango dira lokal horietara, baina 5hombres.com edo Las mujeres tienen curvas eskaintzen baduzu ziur jende gehiago erakarriko dutela. Ez naiz hemen jende kopuruagatik purrustaka hasiko. Gurea, nolabait, antzerki “elitista” da. Yuri Sam, adibidez, kultuzko obra bat da. No zein kabuki antzerkia, euskal kultura bera ondo ezagutzen duen jendeak berehala ulertuko du zer esan nahi dugun. Baina gainerakoek ez. Horregatik, halako obrek ez dute hainbeste jende erakartzen. Ritos, berriz, ez nuke hor kokatuko. Ritos zuzenean herrian sartzen da; antzerkiak esparru horretan zer eragin eduki dezakeen aztertzeko modua da. Konprobatu nola antzerkiaren bitartez komunitate bat eratu ahal den; nola guk dakiguna jendeari erakutsi ahal diogun, eta alderantziz, herriak dakiena guri irakatsi ahal digun. Beraz, lan militante aktiboa da, ibiltaria (herri batetik bestera mugitu dugulako), eta herria bera erabiltzen du espazio estetiko eta sozial moduan. Askotan esaten dut Ritos ekintza espiritual bat dela; Ritos egiteak Donostiako jaialdian egoteak baino gehiago betetzen nau. Azken batean, komunikazioa (hain zuzen, artearen printzipioetako bat horixe da: komunikatzea) era askozaz aktiboagoan eta zuzenagoan ematen da horrela antzoki batean baino. Beraz, bai, Ritos-ek gure ikuspuntu estetikoak biltzen dituela esan daiteke. Niretzat funtsezko kontua da. Lehenengo Ritos egin genuenean, antzerkiaren bidez egin nezakeen proiekturik atseginena zela konturatu nintzen. Obra guztiak oso pertsonalak dira, eta bai, haiek ere betetzen naute. Baina Ritosbezalako egitasmoekin gorenera iristen zara; komunitatearekin, herri bakoitzaren errealitatearekin kontaktuan jartzen zara. Dakizuna komunikatzen diozu jendeari, eta haiek beren errealitatea, beren beldurrak, maitasun falta komunikatzen dizute. Pertsonatik pertsonara egiten den kontaktua da.

Arraro, alternatibo, elitista hitzak aipatu dituzu egiten duzuen antzerkia izendatzeko. Sarritan erabiltzen dira halako berbak finkaturiko arauetatik kanpo dagoena azaltzeko.

Joera guztiak errespetagarriak iruditzen zaizkit, baina nik neuk antzerki imaginarioaren barruan antzerki sinboliko eta poetiko bat aldarrikatzen dut. Jendea ez bada gure antzerkira hurbiltzen ezjakintasunagatik da. Antzerki naturalista, bai, hori dezente ikusten dute. Gehiegi esango nuke, errealitate bakarra egongo balitz bezala. Azken batean, telebistaren errealitatea islatzen du gaur egungo antzerkiak. Hortik kanpo dagoena ez zaie interesatzen. Azken batean, gizarteak beldurra dio aldaketari. Baina ikus-entzunezko bitartekoetan hamaika gauza magiko egin daitezkeen bezala, antzerkian ere beste horrenbeste gertatzen da. Ni neu gauza magikoak egiten ahalegintzen naiz; jendea harritu nahi dut. Horrekin ez dut esan nahi orain arte antzerkian horrelakorik egin ez denik. Nik egiten dudan antzerkia eginda dago, hori agerikoa da. Ez dut ezer asmatu, baina nirea da. Ez da Kantorrena. Kantorrek bere egoeran antzerki eredu bat egin zuen, eta nik zenbait eraginetatik abiaturik neure antzerkia osatu dut. Nirea da, eta nire taldearekin konpartitzen dut. Eta, ondoren, publikoari oparitzen diot. Alternatiboa dela? Esperimentala dela? Hitzek ez dute garai bateko zentzua. Pertsonak bezala, geroz eta mekanikoagoak dira. Kultura geroz eta homogeneo baterantz goaz, eta, horrekin batera, gure existentziaren parte poetiko osoa mutilatzen ari dira. Tragedia baten moduan ikusten dut hau guztia, eta, zentzu horretan, nire obretan tragediak agertzen ditut. Ez dut abangoardiarik egiten baizik eta sentitzen dudana, besterik ez. Jendeak egiten dudan hori kalifikatzeko beharra baldin badauka, kalifikatzea badauka.

Etiketak etiketa, orain arte atera dituzuen lanek harrera ona eduki dute.

Bai, azken batean etiketa bat jarri diote eta etiketa horri zegokion harrera eduki dute. Baina errealitatea bestelakoa da. Errealitatea egunero egiten duzun lana da. Ni neu langile arrunt moduan sentitzen naiz. Horregatik jarri genion taldeari Antzerkiola izena. Langile bezala, orduak eta orduak ematen ditugu lanean, eta nire desioetako bat antzerkitik bizitzea da. Baina oraingoz, zorionez ala zoritxarrez, antzerkitik bizi ahal izateko hitzaldiak eta ikastaroak emateaz gain, aldi berean zazpi obra antzeztu behar ditut. Hau da, gaur Ardoaz egiten egon naiteke, baina bihar Yuri Sam eta hurrengoan beste zer edo zer. Horrelakoa da antzerkiaren egoera. Ez da bat ere bultzatzen, ez dago halako sentimendurik. Antzerkia bultzatzeko eta euskal antzerki bat egiteko sentimendu hori badago nigan, baina beste askorengan ez. Dena den, argi daukat borrokan jarraituko dudala hogeigarren gripeak nire gorputza txikitu arte. Baina tira. Oraindik zazpigarren gripea besterik ez daramat (kar, kar). Agian honetaz nekatu eta katiluak egiten amaituko dut, baina momentuz indarra daukat eta antzerki alternatibo, grunge, post modernoedo dena delakoa egiten jarraituko dut.

Nahiz eta lehen esan duzun moduan askok ulertu ez?

Zoritxarrez (zoritxarrez ni parte honetan nagoelako), ezjakintasun handia dago. Baina Lorcak esaten zuen bezala, antzerkia herri baten barometroa izan daiteke. Garrantzitsua zera da: antzerkiak, nahiz eta apala izan, bere tokia edukitzea. Horixe aldarrikatzen dut, eta horregatik borrokatuko naiz. Errespetatzen ditut gurean zein orokorrean antzerkian egiten diren aldaera guztiak, beti ere benetakoak baldin badira. Hau da, haien helburu bakarra ekonomikoa zein politikoa ez bada. Ez dut esan nahi aldagai horiek egon behar ez direnik, baina ahalegin artistikoaren osagarri moduan planteatu behar dira.

Antzerkiaren enfant terrible izendatu zintuzten estreinako lanak aurkeztu zenituenean. Nolabait, komunikabideen arreta osoa bereganatu zenuen, baina bai orduan eta bai orain Antzerkiolaren atzean talde bat dagoela aldarrikatzen duzu.

Halako fokalizazioek beldur handia eman didate beti. Ander Lipus pailazo bat da, txotxongilo bat, lelo bat. Niretzat, haren atzean dagoena da garrantzitsua. Alde batetik, Ander Lipusen atzean Iñigo dago, zaindu behar dudan pertsona. Baina Iñigoren ondoan beste lagun talde bat dago, ikaragarria, eta Antzerkiola Imaginarioko kideek osatzen dute hura. Antzerkiola Imaginarioko kideak aparte, beste periferia handi bat dago bere kezka estetiko, existentzial, filosofiko, politiko eta sozialekin.

1999an Euskal Aktore Batasunak ematen duen Jokulari saria jaso zenuen. Zer suposatu zuen horrek zuretzat?

Hain zuzen, epe horri deitu genion Erdi Aroa. Memento latza izan zen. Nik ez dut famarik bilatzen. Pertsonaia publiko bat izatea onar dezaket, baina pertsona publiko izatea ez. Sari hori zela-eta, barne gatazka bat eduki dut. Pixkanaka-pixkanaka asimilatzen joan naiz, baina hasiera batean kostatu zitzaidan.

Barne gatazka zeren inguruan?

Ospearekin arrisku bat dago, boterearen arriskua. Botere horrek nola usteldu dezakeen zure pentsamendua, zure printzipioak. Horrek ematen dit beldurra. Panikoa, hobeto esateko. Sariaren kontura gaizki pasa nuen. Mina espazioan geunden orduan, eta ez zigun inork kasurik egiten. Baina sari bat ematen dizute, eta bat-batean lilura moduko zerbait sortzen da zure inguruan (gezurrezko lilura, jakina). Komunikabide guztiek zurekin hitz egin nahi dute, mundu guztiak zure parte-hartzea lortu nahi du... Eta, paradoxikoki, saria jaso arren Mina itxi zuten. Gainera, Antzerkiolako kide bat hil egin zen eta bestelako arazoak eduki genituen, pertsonalak. Horren aldean, saria bigarren mailako kontua zen. Bestalde, zure lana saritzea, gozokiak ematea pozgarria da. Nolabait, zure lana errekonozitzen dutela adierazten du, eta zergatik ez, ondo dago. Baina horrelako aipamenak herrietako okinekin ere egin beharko lituzkete, eta zapatariekin, eta langile guztiekin. Ez dakit zergatik eman behar zaion arteari halako ukitu glamourosotxatxu hori. Baina tira, ondo dago noizean behin musu bat jasotzea. Hobe musu horiek banatuko bagenitu, eta ez bakarrik batek edo bik denak jasotzea. Gaur egun, Bilbon, euren taldeak eta euren estetikak lantzen ari diren aktore asko daude, eta oharkabean igarotzen ari dira. Nik eurekin oso kontaktuan nago, eta gehiago interesatzen zait eurek egiten duten lana sari bat jasotzea baino.

Minarekin gertaturikoa nahiko adierazgarria da. Batzuetan, sariak ematea nahikoa dela uste dute erakundeek, baina bestelako laguntzak behar ditu antzerkiak.

Pixkanaka-pixkanaka, erakundeak Antzerkiolarekin hobeto portatzen ari dira, baina ez nago euren politikarekin ados. Ez nago batere ados, batez ere kultura oso gauza zabala delako, eta ezin delako hari buruz edonola hitz egin. Ekonomiaz bai, hitz egin daiteke hitz egiteagatik, baina kulturaz ez. Kontu sakratua da. Kultura kolektibo baten imaginarioa da. Kulturaren barruan daude ohiturak, natura. Baina haiei buruz termino pobreetan hitz egiten da, zeren kultura, azken batean, ikuskizun bihurtu da. Post modernismo honek kulturarekin ikuskizuna egin du, eta pertsona ahaztu. Baina konturatu behar gara kolektibo horretan gizabanakoak daudela, eta gizabanako horien atzean pertsonak daudela. Eta pertsonak kariñoa behar dugu, oinarrizko behar batzuk ditugu, eta horiek zapaldu egiten dituzte uneoro. Kultura da hizkuntza, hura ere kontzeptu zabala eta konplexua. Ez dago hizkuntza bakarra, hamaika daude, eta hamaika eratara aurkez daitezke. Baina modu globalean berba egiteko ohitura hartu dugu, nola globalizaturik gauden! Baina halako jarrerek kolektiboa deuseztatu eta kultura apurtu egiten dute. Kultura mutilatzen ari dira eta ari gara, leku guztietatik. Nahiko nuke arrazoirik ez izatea! Horren inguruan badago beste kontu bat, beti arrazoi eduki nahi izatearena. Horrelakoetan, Machadoren poema batera jotzen dut: “tu verdad no, la verdad, y ven conmigo a buscarla. La tuya guárdatela” (Zure egia ez, egia, zatoz nirekin hura bilatzera. Zurea zeuretzat gorde). Egia absolutu horiek, halako kontuek asko ukitzen naute. Sarritan haserretu egiten naute, bestetan oso triste jartzen naiz. Eta horregatik egiten ditut tragediak; sentimendu tragikoa daukat gaur egungo bizitzari buruz.

Kultura ikuskizun ez ezik merkantzia bihurtu da. Gaur egun nahi gogora erabiltzen da

. Horregatik esaten dut niretzat kultura, antzerkia, neure bizitza bera sakratuak direla. Zeren ez badugu horren gaineko sentimendu sakraturik (eta ez naiz erlijioaren ikuspuntuaren araberako sakratutasunaz ari, ez), dena usteldu egiten da eta gabeziak nonahi agertzen dira. Ez nago merkantziaren kontra. Zergatik ez? Lehen merkantzia trukea zen: batek zerbait ematen zizun, eta horren truke beste zer edo zer eskaintzen zenion. Kultura truke moduan uler daiteke. Kontua zera da: ez bagara sentimendu sakratu horretatik abiatzen, errespetua galdu egiten da. Zentzu horretan, saltzenduzuna ere sakratua izango da, balore bat edukiko du. Gauza sakratuek materialek baino balio sentimental handiagoa daukate.

Tragedia, tristura hainbat aldiz aipatu dituzu elkarrizketan zehar. Noizbait haiek gaindituko dituzun sentsaziorik?

Ez dut uste, baina berez, pertsona moduan, existentziaz oso sentimendu tragikoa dudalako. Egia esateko, oso pozik bizi naiz, baina horrek ez du esan nahi sentimendu tragikorik ez dudanik. Hau da, asko aldatu beharko nintzateke neu baita neure ingurukoak tragediak alboratzeko. Mundopolski-n amaierak honela dio: “nola ezin duzu mundua aldatu, saia zaitez, behintzat, mundua ez zaitzala zu aldatu”. Bada inguruan daudenak aldatu nazatela saiatzen naiz; haiek ni harritzea gustatzen zait. Arazoa zera da: jendeak beldur handia dio aldaketari, ezezaguna zion horri. Eta ez dakit zergatik izan behar duen horrela. “Ez jodido acostumbrarse” (Zaida da ohitzea), esan zidan behin Jorge Oteizak, eta niretzat hortxe arrisku handi bat dago. Ez gara ezetara ohitu behar. Ohiturak ondo daude, baina ez gara erabat ohitu behar. Batez ere, bizitza uneoro sorpresez eta magiaz josi behar dugulako existentziari aurre egiteko. Bestela oso aspergarria litzateke dena. Hortxe kokatu beharko genuke artea, existentziari aurre egiteko baliabide bezala. Bestalde, tragediak egiten ditut nire herria tragedia bat pairatzen ari dela ikusten dudalako. Bob Marleyk esaten zuen ez zuela ilea moztuko munduan bakea egon arte. Bada nik ere beste horrenbeste egiten dut, baina ilearen ordez tragedia erabilita. Eta hemengo gatazka konpontzen denean, beste alde batera begirako dut, eta beste herrialde batzuetan gatazkekin jarraitzen dutela konturatuko naiz. Beraz, tragediak egiten jarraitzeko arrazoiak izango ditut.